Konflikt pokoleń to rzecz naturalna. Co prawda powiedzenia ludowe powtarzają niczym mantrę: jaki ojciec – taki syn, jaka matka – taka córka, jednak zanim dziecko upodobni się do rodzica, zanim na nowo odezwą się w nim geny przodków, to musi zbuntować się, musi stanąć naprzeciw, by dowieść swojej wyjątkowości i indywidualizmu. Ta konfrontacja trwa tak naprawdę całe życie, a swoje ujście odnajduje gdzieś w dalekiej przyszłości, gdy czas zaczyna przyspieszać, a wspomnienia mieszają się i ukrywają za emocjonalną mgłą przeszłości. Człowiek powraca do lat młodzieńczych, by już z perspektywy dostrzec swoich rodziców i to spojrzenie dopiero nadaje na nowo wszystkiemu sens – łączy pokolenia, pozwala zrozumieć i zamknąć pewne rozdziały i nadać kierunek dalszej egzystencji.
Opowieść o rodzinie, o pokoleniach i wspomnieniach sprzed lat, które wciąż nawracają i naznaczają kolejne generacje opowiada jedno z najważniejszych dzieł literatury czeskiej, czyli „Siekiera” Ludvíka Vaculíka z 1966 roku. Ten jeden z najbardziej znaczących czeskich pisarzy stawiany jest tuż obok Bohumila Hrabala, czy Milana Kundery, a jego twórczość to dowód odwagi i buntu tamtych lat, głos, który odznaczył się w historii literatury i zostanie zapamiętany jak pisarz, który miał odwagę przemówić w imieniu zmiany. „Siekiera” to opus magnum Ludvíka Vaculíka oraz próba ujęcia w słowa, wykreowania sztuki z filozoficznej i moralnej walki inteligencji lat 60’ w Czechosłowacji.
Dziennikarz z komunistycznej Pragi, człowiek w średnim wieku, po latach oddalenia, powraca w rodzinne strony, w rejony Moraw. Pragnie odwiedzić swojego brata–kierowcę, którego nie widział od wielu lat, jednak zanim te zamierzone odwiedziny dojdą do skutku, ten będzie musiał rozliczyć się ze swoim życiem, a przede wszystkim z przeszłością i postawą swojego ojca. Zaczyna się ciąg wspomnień, migają ojcowskie anegdotki, rodzinne spotkania, wspólne chwile spędzone z braćmi… Przepełnione bólem i tęsknotą listy ojca z czasów jego ucieczki do Persji, historyczne przemiany widziane przede wszystkim z perspektywy prostych, wiejskich ludzi, którzy zamiast otrzymywać godziwą zapłatę za swój trud, zostają oszukani przez ustrój. Próba odzyskania wolności, przemijanie wszystkiego i tylko braterskie uczucia pozostają niezmienne, dzisiaj o wiele głębsze niż dawniej, bo naznaczone duchem czasu.
Bohater „Siekiery” to człowiek pozbawiony już iluzji, który wciąż jednak prowadzi wewnętrzną walkę z ojcem, im bliżej jest swoich korzeni i powrotu na rodzinną ziemię. Podróż nastraja go sentymentalnie, pozwala przypomnieć sobie zatarte już szczegóły. Ludvík Vaculík zestawia ze sobą ojca i syna w pewien sposób rewolucyjnie, bo tak jak rewolucjoniści próbowali walczyć z twardym, nieprzystępnym prawem reżimu, tak tutaj dziecko walczy z obrazem rzeczywistości wykreowanym przez swojego rodzica. To niezwykle emocjonalna konfrontacja, która trwa w „Siekierze” całymi latami, im dalej bohater cofa się w przeszłość. Te wydarzenia to swoisty strumień świadomości prowadzony przez uczucia i idee, poprzez wspólne doświadczenia czeskiego narodu, poprzez utopie bez przyszłości. Poprzez władzę, która odbierała wszystko, karmiąc swoich ludzi mrzonkami o lepszym świecie, dając nadzieję na lepszą formę socjalizmu, która jest równie nierealna jak komunistyczna wizja zjednoczonego narodu.
„Myśli sobie, jaki to zrobił się ze mnie pan, a ja nie wiem, czy zrobił, ponieważ panami są dla nas zawsze ci wyżej i wyżej, a do tych ostatnich na końcu musi się szczerzyć potworna pustka, czyli chyba ta wolność.”
„Siekiera” Ludvíka Vaculíka to powieść, która zabiera czytelnika w podróż w czasie, do rzeczywistości już utraconej, która jednak naznaczyła kolejne pokolenia i wciąż tkwi w świadomości mieszkańców Czech. Rozbrzmiewa tu naiwne spojrzenie na komunizm, dlatego też ze współczesnej perspektywy nie zawsze czyta się „Siekierę” w łatwy sposób, co więcej trudno jest wczuć się w rozterki bohaterów. Ciężko jest wejść w buty młodego socjalisty, który zawiedziony jest komunistycznym reżimem i który poszukuje innej, prawdziwej twarzy socjalizmu, nie tylko dlatego, że samemu nie jest się socjalistą, ale także dlatego, że zawód ten i przemyślenia bohatera są osadzone w bardzo konkretnym czasie i związanej z tym czasem sytuacji politycznej. Niemniej, być może właśnie dlatego powieść ta wydaje się być wyprawą w odmienną perspektywę, dzisiaj już niemal egzotyczną i dzięki temu ciekawą, a z czeskiego punktu widzenia wciąż ważną.
O.
KONKURS:
W sercu jakich wydarzeń historycznych chcielibyście się znaleźć? Przeżyć na własnej skórze?
Konkurs trwa do 11.10 do północy. Na drodze losowania wybiorę jednego zwycięzcę. 🙂
*Recenzja powstała we współpracy z Wydawnictwem Stara Szkoła.
**Po więcej „Siekiery” koniecznie zajrzyjcie na VLOGA! Filmik pojawi się ok. 16:00.